Eris İnal – Herze Tedvir “İki Kardeş Öyküsü “

Üstkurmaca (metafiction) terimi sözlük anlamı olarak edebiyattan sonra ya da edebiyat hakkında anlamına gelmektedir. Üstkurmaca, yazma edimini nesnesi olarak kullanan bir edebiyat tekniği olarak tanımlanabilir. Özellikle son elli yılda yazılan edebiyat eserlerinde karşımıza çıkan üstkurmaca terimi ilk kez 1960 sonlarına doğru William Gass tarafından kullanılmıştır Üstkurmaca ilk kez modern ve postmodern edebiyatla ilişkilendirilmiştir; ancak, üstkurmaca öğelerine Binbirgece Masalları’nda, Chaucer’ın Canterbury Hikayeleri’nde ve Boccaccio’nun Dekameron’unda rastlanmaktadır.
Üstkurmaca, bir edebî eserde oluşturulan kurmacanın gerçek olmadığını, bu kurmacanın da içinde bir kurmaca barındırdığını gösteren, “kurmacanın örtülü veya açıkça bozulup başka bir kurmacaya yer vermesiyle oluşan bir postmodern anlatı biçimidir*
Postmodern yazını temsil eden önemli bir kullanım olan üst kurmacada kurmaca ile gerçeklik arasındaki sınıra dikkat çekilir. Metnin yazılış süreci anlatının ana sorunsalıdır. Yazar, okura, okuduğu metnin kurgusal olduğunu kabul ettirir, bakış açısı sürekli değişir, hikâye içinde hikâye anlatılır. Metnin bu özelliğinin bir uzantısı olarak okurun çok önemsendiği, kurguda ayrıcalıklı bir yere sahip olduğu görülmektedir**
Yaratılan anlatı ile yaratıcısının kurduğu ilişki gözler önüne serilir, yazar anlatıyı kurgularken kendisinin de bu sürecin bir parçası olduğunun farkındadır ve okurdan (hatta anlatıdan) bunu gizlemez, irdelenmeye açık bir şekilde varoluşunu ortaya koyar***

Herze: Münasebetsiz, beyhude, faydasız söz. TDK sözlüğüne göre “Saçma sapan söz, zevzeklik”. Aynı zamanda birden bazla şehirde yemek ismi olsa da kitaptaki herze “gerçekçi” öykülerden oluştuğu için bu sözcük seçilmiştir 

Tedvir: Devretme, döndürme, çevirme manalarına gelmekte ve kitabın bu kısmı aslında masalsı öykülerin yer aldığı kısımdır.**** 

Eris İnal Herze ve Tedvir isimli öykü kitabında ‘’ İki Kardeş’’ öyküsünde üstkurmacanın imkânlarıyla karmaşık, gerçeklik ve düş hayatının iç içe geçtiği, kronolojik bir sıra izlemeyen, geriye dönüş, ileriye sıçrama, bilinç akımı ve Postmodern anlatım tekniklerini kullanmaktadır. Farklı karakterlerin gözünden olayları okuyucusuna aktararak ve ilk okumada kendini kolay ele vermeyen sıkı örülmüş diyaloglar oluşturmuştur. Daha çok uzun masallarda, halk anlatılarında karşılaştığımız bu anlatı biçimi iç içe geçmiş çeşitli ilişkilerle birbirine bağlanmış hikâyelerin art arda anlatılmasıyla oluşturulması sonra bütün bu hikâyeler ana hikâyeye bağlanması. Böylece okur her adımda kurmaca içinde başka bir kurmaca ile karşılaşır. Binbir Gece Masalları bunun en güzel örneğidir. İnal üstkurmaca tekniği ile Postmodern edebiyatın yarattığı olanaklardan yararlanarak ve bu Postmodern anlayışı eserlerinde başarılı bir şekilde kullanmaktadır.
Bilinç ve bilinçaltının daimi birlikteliğinin metinleştiği kitaptaki bölümün isminin Tedvir olarak nitelenmesi bir tesadüfi değildir. Tedvir, devretme, döndürme anlamlarında kullanılmakta olup geçmişe dönebilmenin, hayatı geri çevirebilmenin umudunu temsil etmektedir.
İnal; tıpkı Modern Türk Edebiyatının Nobel Edebiyat Ödüllü yazarı Orhan Pamuk’un şüphesiz kusursuz eserlerinden biri olarak görülen Kara Kitap’ı gibi özgün insanların “kendileri” olamaması ve insanın  içsel dünyasına yapmış olduğu bir yolculuğa dair ve yine bu yolculukta aradığı şeyin yine kendi oluşuna dair arayışı ‘’ İki Kardeş’’ öyküsünde anlatmaktadır. Öyküsünde ön plana çıkan bir diğer özellik ise, ele aldığı konuyu çarpıcı ve özgün bir üslupla, derin psikolojik çözümlemelerle, yaratıcı şiirsel bir dille aktarma becerisidir. İnal katmanlarıyla zenginleştirilmiş bir eser ortaya çıkartmıştır.
İki Kardeş öyküsünde Kara Kitap’ın başkişisi Galip’i terk eden ve Galip’in arayışını başlatan temel öge Rüya gibi An karakterinin ölmesiyle karşımıza çıkmaktadır. Kendini aramaya dair içsel yolculuk kendi benliğine yolculuktur. Galip, Rüya‟yı ve Celal‟i ararken, her insanda ve her mekânda kendinden, kendine ait değerlerden, kendi yaşantısından izler bulur. Aslında kendi gerçekleriyle yüzleşmek istemez ve kaçar; fakat kaçtıkça kendine geri döner. Bu arayış süreci, Galip‟in bireysel anlamda olgunlaşmasının işaretleridir; “insanın var oluşunun farkına vararak var olması anlamına gelen kendini gerçekleştirme aşamasıdır.

Öykünün teması olan arayış ve kendisine dönüş An’ın ölümüyle boşluğa düşen Etzel’in kardeşinin ardında bıraktığı defteri bulmasıyla başlamaktadır. Etzel, kardeşi An’ın defterine yazdığı öyküleri satır satır takip ederek kendi iç dünyasında  yaşamında yoğunlaşarak, dönüşüme uğramaktadır.

‘’Kapıdan girdikten sonra kendi evindeymişçesine doğallıkla, önce çalışma odasını, sonra geniş maun masayı buluyor. İkinci çekmece, siyah dosyaların altı. Eli, kısa, geniş bir defter kavrıyor. Hepsi bu kardı. Kendine bırakılan tek şeyi çantasına atıp evden çıktı.
Ölü adamın deftersiz evi.

‘’ An’ın el yazısıyla sürüklenen saatler Etzel’i garip birboşluğa itmişti. Uyudu, uyandı,ışığı açmayı unutup gözlerine suç buldu. Devindi, döndü, durdu.

Kardeşinden kalan büyülü yıkıntıları (şimdi suçluluk duymadan onlara yıkıntı diyebiliyor) derleyip topladı, huzurla içinde bir kavanoza hapsedip raf arkasına yatırdı. Aldığı dersi hiç unutmuyor. Yazılanın ölçüsüzce kırılabildiği zaman boyutları arasında gezinmek ciddiyetiyle, çocuksu hevesle yaptığı iş.
Tam da bu yüzden yeni bir dünya kurmak mecburiyetinde hisseti, ilkelden başlamak…
Sonuç olarak İki Kardeş öyküsü karakterin kendi olma yolunda yaptığı ilk şey anlam aramaktır. Yol/yolculuk, insanın şahsiyetini ortaya koymayı içeren yerlerdeki mücevherleri açığa çıkaran bir mihenk iyileşmeye sahiptir. Seneca’nın; “İnsan tüm yolculuklarının sonunda yine kendisine varır” dediği içsel yolculuk da bu olsa gerek. 

Eris İnal Herze ve Tedvir, Varlık Yayınları, 112sayfa
2023 Yaşar Nabi Nayır Öykü Ödülü
İki Kardeş (Tedvir, sayfa 41-71)

Adnan ALTUNDAĞ

*Yetim A. – V. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Kongresi
**Aktulum, K. Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki. 1999
***Gülsoy, M.. Gece: Kendini Fark Eden Hikaye. İstanbul: Can Yayınları. (2009). 602
**** Tekpınar, İ. Öykü Sözlüğü “Herze ve Tedvir” Karıncafil.com